ورزش و اخلاق

بسم الله الرحمن الرحیم: ادع الی سبیل ربک بالحکمة و الموعظة الحسنه.

به دنبال باخت تیم ملی فوتبال کشورمان مقابل تیم ملی عربستان سعودی، نظرخواهی های برنامه 90 و نیز اخبار مربوط به برخورد تعدادی از اعضای تیم ملی با یکی از هواداران، بحثهای زیادی در خصوص نحوه برخورد ورزشکاران و منش آنها مطرح شد. نگارنده در مقام قضاوت یا ارزیابی وقایع و بارتاب آنها نیست، اما نزدیک به 60 درصد از مردمی که در نظرخواهی برنامه 90 در خصوص باخت یادشده شرکت کرده بودند، سرمربی محترم سابق را مقصر می دانستند. برخی از نداشتن تاکتیک و برخی هم به طور تلویجی از خودرأیی و عدم انتقادپذیری دایی گلایه کردند. به علاوه، برخورد خشن 4 بازیکن با یک هوادار، قطعا اشتباه تاکتیکی نبوده، حکایت از حالتی دارد که اغلب مردم آنرا نداشتن اخلاق ورزشی می دانند. راستی اخلاق چیست و اخلاق ورزشی کدام است؟ اجازه دهید ابتدا به تعریفی از اخلاق و نیاز به داشتن اخلاق خوش را شرح دهیم و سپس به اخلاق ورزشی بپردازیم:

همه انسانها در پی كشف راههای ورود به عرصه های متعالی اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی ملی، منطقه ای و بین المللی هستند و برای حصول این هدف به یک یا چند عامل از عوامل و ویژگیهای متصور از قبیل ثروت، نژاد، نسب، علم، شجاعت، میراث .... یا فرمان متوسل می شوند. اما هیچ یك از آنها به تنهایی برای نیل به مقصود كافی نیست. ثروت كه هیاهوی زیادی در اطراف خود بپا كرده است ظاهرا در در دنیای امروز و در  بسیاری از عرصه های دیگر، خاصیت دیرین خود را از دست داده است و دیگر عوامل یادشده نیز هریك كاستی خاص خود را دارد. بنابراین ممتاز ساختن یك عامل از عوامل مورد اشاره، برای رسیدن به مقاصد كار ساده ای به نظر نمی رسد، اما اكثر رجال و مكاتب در این نكته اتفاق نظر دارند كه حسن سلوك در هر حال و در كنار هریك از عناصر فوق الاشاره، از جمله عوامل مؤثره در موفقیت اجتماعی است كه تأثیر آن از ثروت نیز به مراتب افزونتر است. حتی گروهی بر این نكته پای می فشارندكه بدون حسن سلوك، علم، ثروت، و حتی نسب نیزنمی تواند عامل نیل به اهداف عالیه باشد و یا پس از نیل به مقصود، تداوم توفیق را تضمین نماید.

البته برای بسیاری از مردم از قدیم الایام، به خصوص از زمانی که به اهمیت روابط و معاشرتهای اجتماعی واقف شدند، همیشه این سئوال مطرح بوده است که کدامین رفتار اجتماعی مقبول و پسندیده و کدام نامناسب و ناپسند است. شاید این احساس نیاز از طبیعت الهی-انسانی نوع بشر سرچشمه می گرفت که در هر جا و هر زمان با توسل به رفتارهای پسندیده و حسن سلوک، به دنبال ترقی و تعالی خوی انسانی خویش و در پی توسعه حسن سازگاری با همنوع بوده و هست. منابع جامعه شناسی، "حسن سلوک" را رفتارهای متعارف غیر اجباری می داند و عامل آنها را، صاحب فرهنگ و ادب دانسته، متمدن و مهذب می خواند. این رفتارها، همچون قوانین نانوشته، اصول منش انسانی را تدوین می کند، با این تفاوت که اگر کسی آنها را رعایت نکند، مجازات رسمی یا قانونی ندارد، بلکه فقط در چشم و ذهن دیگران، فاقد آداب و بی فرهنگ خواهد نمود که البته، خاطره و اثر خوشایندی نیست. به بیانی دیگر، این رفتارها همان آداب مختلفه هستند که بسیاری از ما آنها را تحت عناوینی چون آداب معاشرت، آداب تعلیم و تعلم، آداب سفر، آداب غداخوردن، و غیره می شناسیم و صاحبان آنها را "آداب دان" می دانیم. به علاوه، در تعریف حسن خلق آمده است که حسن خلق یک ملکه نفسانی است که افعال بدنی، مطابق اقتضای آن ملکه، به آسانی از آدمی سرزند.

در حقیقت، رعایت این منش ها و آداب، راه حل مشکلی است که اغلب مردم، هنگام تعامل اجتماعی با آن روبه رو می شوند تا در موقعیت های مختلف، چگونه به بهترین شکل با هم رفتار نمایند یا در مقابل رفتاری متفاوت ازسوی طرف مقابل، چه عکس العملی نشان دهند که مناسب، متعادل و متعارف باشد. به علاوه، رعایت آداب در اموری که با حضور دیگران صورت می گیرد و یا انجام می شود، تنها رعایت آداب نیست که حقوق سایرین را در آن محدوده بسته به سلوک افراد محفوظ می دارد.

بی دلیل نیست که امروز در بسیاری از جوامع و مجامع و در دانشگاهها و حتی شرکتها و مؤسسات غربی، باشگاهها و کانونها و در یک کلام در همه نهادها، برنامه ها یی برای برای آموزش و تعلیم حسن سلوک برپا شده است و حتی بسیاری از مقامات و صاحبان ثروت و مشاغل برجسته با شرکت در دورهای حسن سلوک در پی کسب و انتفاع از اصول رفتاری حسنه برآمده اند. جستجوی کوتاهی در تارهای جهان گستر اینترنت حول موضوعاتی چون سلوک و حسن سلوک (Manners & Good Manners) و تلاش بسیاری از افراد و اشخاص، برخی عالم و مجرب، بعضی مبتکر و مشتاق، برای تشریح این موضوعات و فواید رعایت آنها، و نیز ثبت، و راه اندازی هزاران هزار جایگاه آموزشی آن لاین برای شرح نظری و ترتیب کلاسهای مختلف برای نمایش عملی آداب مختلفه؛ بیانگر این ادعا است.

اما اخلاق ورزشی، از مقوله کلی اخلاق دور نیست با این تفاوت که بسیاری از مردم ورزشکاران را به دلیل خصوصیات مردانگی و جوانمردی غالب در امر ورزش، به عنوان الگو و سرمشق می شناسند و طبعا انتظار آن است که آنها در انجام رفتارهای پسندیده و نمایش حس سلوک، بیش از دیگران اهتمام ورزند. به ویژه، آنان که درمسابقات بین المللی شرکت می نمایند، در مقام نمایندگان ملت فرهیخته، مسلمان و بافرهنگ ایران، موظف به نمایش بهترین رفتارها هستند،

اما آنچه که گاه ازتعداد بسیار بسیار معدودی از ورزشکاران در داخل و خارج مشاهده می شود، نه تنها نشانی از اخلاق ورزشی، که اساسا از اخلاق عمومی هم نشانی ندارد. شاید لازم باشد قبل از آنکه مربیان دلسوز و زحمتکش به تمرینات ورزشی جوانان ورزشکار بپردازند، آنان را با اصول کلی اخلاق و سپس با اخلاق ورزشی آشنا سازند که نمایش حسن سلوک در همه حال، چه زمانی که در مسابقات پیروز می شوند و چه هنگامی که می بازند، به خصوص در مسابقات بین المللیی – خواهد در ایران و خواه در خارج از کشور- یک اصل است. البته برخورد خشن، عملی خلاف و جرم است و از دایره بحث ما در خصوص حس خلق و اخلاق ورزشی بیرون.

جالب آنکه ما ملت، صاحب ورزشی هستیم، که جوهره و اساس آن ادب و متانت و بزرگواری و جوانمردی است - یعنی ورزش زورخانه ای. مردمی که با اصول و ترتیبات این ورزش آشنا هستند و آنان که برای دیدن این ورزش فاخر به زروخانه ها می روند، شاهد نمایش بهترین حسن خلق ورزشی از باستانی کاران هستند؛ هنگامی که به زورخانه وارد می شوند، زمانی که ورزشکاران به گود زورخانه پای می نهند، ادب و حرمتی که جوانترها نسبت به پیشکسوتان نشان می دهند، مرشد خوش صدایی که به احترام هر تازه وارد صاحب مقام و سابقه زنگ را به صدا در می آورد و بر خاتم پیامبران محمد مصطفی(ص) درود می فرستد که صاحب بهترین خلق خوش بودند و به طور مکرر، نام و منش والای سرور جوانمردان عالم – علی ابن ابی طالب(ع) و نیز یاد و خاطره پهلوانان خوشنام این سرزمنی کهن را به یاد حاضران می آورد و با خواندن اشعار مناسب در تعریف خلق خوش، همگان را به نمایش آداب پسندیده ترغیب و تشجیع می کند. کاش همه ورزشکاران ما یک دوره کوتاه در زورخانه می گذراندند!

** قسمت اعظم این مقاله تحت عنوان اخلاق ورزشی در خبر آنلاین چاپ شد.